این مکتب در شکل افراطی آن به نظریه ‏ای اطلاق می ‏شود که راه معرفت به جهان خارج را تنها از راه عقل که جدای از راه تجربه است، می‌داند.یکی از عمده ‏ترین ادعاهای خردگرایان این است که ذهن انسان نیرویی دارد که به وسیله آن می‏ تواند حقایق مختلفی را درباره عالم هستی با یقین بشناسد که این شناخت از طریق صرف تجربه مقدور نیست.

عقل‏ گرایان ریاضیات را نمونه اعلای معرفت انسانی می‏ دانسته ‏اند،براساس تفسیر معتدل‏ تر عقل باوری، عقل تنها راه معرفت نسبت به جهان خارج نیست، بلکه غیر از معرفت عقلی معرفت حسی و تجربی نیز معتبر است.

در یونان قدیم یکی از مهم‏ترین چهره ‏های عقل‏ گرا «افلاطون»است.افلاطون با ارائه«ایده»یا عالم مثال به تعبیر مترجمین اسلامی، کمترین نقش را برای حس و تجربه قائل شد. برخی از محققین علت معتبر ندانستن تجربه از سوی افلاطون و حکمای قدیم را این دانسته ‏اند که آنها سخت به این مطلب پای‏بند بوده ‏اند که«آنچه در حقیقت واقعی است باید تغییرناپذیر باشد».دلیلشان هم این بود که آنچه متغیر است ذاتا مشتمل بر تناقض است، زیرا در زمانی یک قسم است و در زمانی دیگر به آن قسم نیست.(دلایل دیگری هم برای اثبات این که آنچه متغیر است دچار تناقض است، ارائه می‏ کرده‏ اند)و آنچه مشتمل بر تناقض است محال است که وجود داشته باشد.

تجربه از آن رو که اعیانی را منکشف می ‏سازد که متغیر است، پس آنچه را بر ما عرضه می‏ دارد اصل واقعیت نیست، بلکه ظاهر و نمود آن است.فقط فکر مستقل از تجربه یعنی عقل است که می‏ تواند ما را با واقعیت آشنا سازد.

یکی از جدی‏ ترین چهره ‏های خردگرا در قرون جدید، رنه دکارت(1596-1650 م)فرانسوی است.دکارت به ریاضیات علاقه زیادی داشت؛ پی‏ریزی فلسفه با شکل ریاضی، نطفه خردگرایی نوین فلسفی در قرون جدید می‏باشد.او کارش را با شک روشمند آغاز کرد، و گفت اگر در هر چیز شک کنم، در خودم دیگر نمی ‏توانم شک کنم.اسپینوزا او نیز یکی از چهره ‏های بزرگ عقل‏ گرا می ‏باشد.عقل گرایی معتقد است تنها با استدلال و برهان های قیاسی به جای درک حسی می توان به حقیقت دست.

عناصر عقل گرایی